تـﯚرکمنیستانینگ ایلکینجی پره زیدنتی
نـدیربای آیتاکوف
(1894 -1938)
استالینچیلیک تررورینا غوربان گیدنلرینگ بیرسی-ده قانون بویونچا تـﯚرکمنیستانینگ ایلکینجی پرزیدنتی ن.آیتاکوفدیر. ایل آراسیندا گینگ یایران ن.آیتاکوفینگ آدی، غایغیسیز آتابایف بیلن بیللیکده تـﯚرکمنیستان رسپولیکاسی نینگ دؤره دیلمگی و ایلکینجی ۱۳-۱۲ ییللیق آغیر تاریخی بیلن برک باغلانشیقدا و حاتتا اونونگ بـیتوی بیر بؤلگی بولوپ دوریار.
تـﯚرکمن ساویت اینسیکلوپدییاسیندا ن.آیتاکوف بارادا شئیله ماغلومات بریلیأر:
"ن.آیتاکوف (۱۸۹۴-۱۹۳۸)- ساویت دؤولت ایشگأری، تـﯚرکمنیستانینگ مرکزی اجرائیه کمیته تی نینگ ایلکینجی باشلیغی، ۱۹۲۲-نجی ییلدان س س س ر کمونیست پارتییاسی نینگ آغضاسی. اول حازار یاقاسینداقی مانگغیشلاقدا بالیقچی ماشغالاسیندا دوغولیار. ۱۹۰۵-نجی ییلدا فورت الکساندروفسکیدأکی روس یرلی مکدبینه گیریأر، ۴ ییلا غولای اوقاندان سونگ، گذرانلارینینگ آغیرلیغی ضرارلی مکدبی تاشلامالی بولیار و بالیقچیلیق اداراسیندا ۵ ییللاپ ایشچی (آراباکش، آشپز و ش م) بولوپ ایشله یأر.
ن.آیتاکوف ۱۹۱۹-نجی ییلینگ اورتالاریندا شاغادامینگ جبل اوباسینا گؤچـﯚپ گلیأر. ۱۹۲۰-نجی ییلینگ باشیندان ساویت ایشلرینه ایشنگنگیر غاتناشیار؛ جبل اوبا شوراسینینگ باشلیغی، جبل انقلابی کمیته تینگ آغضاسی بولیار. ۱۹۲۱-نجی ییلدا کراسنوودوسکینگ انقلابی شوراسینا سایلانیار. اوبا-شأهر سوسیال اﯚپجـﯚنچیلیک بؤلـﯚمینینگ مدیری، اجرائیه کمیته تی نینگ باشلیغی بولیار. ۱۹۲۲-نجی ییلدا س س س ر رسپوبلیکان غورولتایینا تـﯚرکمنیستاندان وکیل بولوپ غاتناشیار و س س س ر مرکزی اجرائیه کمیته تی نینگ آغضالیغینا سایلانیار. ۱۹۲۲-نجی ییلدا تـﯚرکـﯚستان آوتونوم رسپوبلیکاسینینگ مرکزی اجرائیه کمیته تی نینگ باشلیغی نینگ اورونباسارلیغینا، ۱۹۲۴-نجی ییلینگ یانوار (ژانویه) آییندا مرکزی اجرائیه کمیته تی نینگ باشلیغینا گچیأر، شول ییلینگ نویابریندا (نوامبر) تـﯚرکمنیستانینگ انقلابی کمیته تی نینگ باشلیغی وظیپه سینه بللنیأر. ۱۹۲۵-نجی ییلینگ فورالیندا تـﯚرکمنیستانینگ مرکزی اجرائیه کمیته تی نینگ باشلیغی و س س س ر-ینگ مرکزی اجرائیه کمیته تی نینگ باشلیغینینگ اورونباساری وظیپه سینه سایلانیار و عمرﯚنینگ آخیرینا چنلی بو وظیپه ده ایشلیأر. آیتاکوف تـﯚرکمنیستاندا سوسیالیزیمی غورماقدا، تـﯚرکمن حالقی نینگ اقتصادی-مدنی اؤسـﯚشینه اولی غوشانات غوشدی. انچمه گزک پارتییانینگ غورولتایلارینا وکیل بولوپ سایلاندی. ۱۹۲۵–۱۹۲۷-نجی ییللاردا تـﯚرکمنیستان کوم پارتییاسینینگ مرکزی کمیته تی نینگ بیرو آغضاسی (کمیته مرکزی) بولدی."
ن.آیتاکوف
ن.آیتاکوف نأحاق توتولیپ یوق ادیلنده باری-یوغی ۴۲ یاشیندادی. اونگا "ژاپن نینگ ایچالیسی" دیین عایپلاما بیلدیریلیپ، باریپ ۱۹۳۸-نجی ییلدا آتیلیار. ساویت حؤکـﯚمتی بی گنأدیگینی بویون آلیپ ۱۹۵۶-نجی ییلدا آیتاکوفی آقلایار!0
ندیربایفینگ آتیلیشی
"ن.آیتاکوف داشکنتده ایشلأپ یؤرن دؤورﯚنده عدالت مینیسترلیگینده ایشلأپ یؤرن ابراهیم نورایف دیین بیریسی بیلن تانشیپ سونگرا اونی اؤزی بیلن تـﯚرکمنیستانا آلیپ غایدیار. اول آشغاباتدا "ن ک ود" (سونگراقی ک گ ب) اداراسیندا ایشلیأر، سونگرا ۱۹۲۲-نجی ییلدا کراسنوودسک دا و جبل-ده "باسماچیلیق" غوزغالانگی دؤرأنده، ابراهیموف اونگا غارشی اوپراتسییالارا یولباشچیلیق ادیأر. اول ن.آیتاکوفینگ اؤیلرینده یاشاپدیر، آیتاکوفینگ اجه سی اونونگ ناهارینا حاتتا اگین-اشیگینه سرادیپدیر. نورایف سونگرا ساویت سایوزی نینگ تـﯚرکمنیستان بویونچا "ن ک ود"-سی نینگ وکیلی حؤکمـﯚند بللنیأر. بو وظیپأ بللنن آدام نه یرلی یولباشچیلارا نه-ده یرلی ن ک ود-أ جوغاپ بریپدیر. اول جبل طاراپیندا ایشنی دوام اتدیریأر و بیرگیدن بی گنأه آداملاری توسساغ ادیأر. بیر گزک ن.آیتاکوف جبله باراندا آداملار نورایفدن شکایت ادیپ، اوندان نأگیلدیکلری حاقیندا آیتاکوفه عارض ادیأرلر. اولام نورایفه آداملار بیلن ایسناشیقلی بولماغینی تابشیریار. اما نورایف، آیتاکوف ینگ بو سؤزﯚندن ایچینده کینه ساقلایار. ۱۹۳۸-نجی ییلدا آیتاکوف "حالق دوشمانی" دیییپ توسساغ ادیلنده نورایف مونگا غاتی بگنیأر. یؤریته اؤزی گیدیپ، آیتاکوفی توسساغ ادیأر و سوراغ اتمک مسئله سینی اؤزی آلیپ باریار. سونگرا اول آیتاکوفی آتیپ اؤلدﯚرمأگه اؤزﯚنه روغصات بریلمگینی سورایار. مونگا-دا روغصات بریلیأر. نورایف اؤلـﯚمه حؤکـﯚم ادیلنلری سـﯚیری مانگلاییندان آتیپ اؤلدﯚرر اکن، یؤنه آیتاکوفینگ غاضاپدان دولی ناظارینا تاپ گتیرمأن، اونی ینگسه سیندن آتیپدیر."
نورایف-ده استالینچیلیغینگ غانلی رپرسسییاسیندان سیپیپ بیلمأن، مزدینی آلیار و آتیلیپ، یوق ادیلیأر.
استالین "ان. ک. و.د"نینگ باشلیغی یژوف بیلن 1937
ن.آیتاکوف آتیلیپ اؤلدﯚرلندن سونگرا تـﯚرکمنیستان کمونیست پارتییاسینا باشلیق ادیلیپ ایبریلن "چوبین" ادن بیر چیقیشیندا آیتاکوفی تـﯚرکمنیستاندا تـﯚرکمنلرینگ یرینه روسلاری گتیریپ ایشلتدیرمکچی بولدی" دیییپ، اونگا تؤهمت آتیار. اما بو ترسینه دی. چوبینینگ بو نأحاق سؤزلری، حالقی اؤز سؤور اوغلوندان ساواتمادی. آیتاکوف باشاردیقچا دؤلت آداملارینی یرلی حالقلاردان-تـﯚرکمنلردن دﯚزمک اوگروندا جان آیامادی. بو بارادا اونونگ دؤورینده تـﯚرکمنیستان حؤکـﯚمتی نینگ حاطارینا گیرن آنناقلی آرتیقوفینگ "رسپوبلیکانینگ ایلکینجی پرزیدنتی" سؤزباشی بیلن "ساویت ادبیاتی" ژورنالینینگ ۱۹۶۶-نجی ییلینگ ۶-نجی نویابر سانیندا چیقان یاتلاماسی هم شایاتلیق ادیأر. یازیجی، رسپوبلیکانینگ ایلکینجی ییللاریندا دووش گلن قین مسئله لری شو ساندا کمترلیک ادن کادرلار مسئله سینی چؤزمکده آیتاکوفینگ اولی حیذماتینی یاتلاپ، شئیله یازیپدیر:
"بو ایشلرینگ عامالا آشیریلماغی اﯚچین تـﯚرکمنیستانینگ مرکزی اجرائیه کمیته تی نینگ باشلیغی آیتاکوف بیچاق کؤپ ایشلر بیتیردی. اول ملی کادرلاری تربیه لأپ یتیشدیرمک، تـﯚرکمن عیاللارینی علیما-بیلیمه، جمغییتچیلیک ایشلرینه چکمک بارادا یاداوسیز آلادا اتدی."
آنناقلی آغانینگ دینگه شو سطیرلریندن شول غاباحاتچیلیقلی ییللاردا آیتاکوف و بئیلکی تـﯚرکمن یولباشچی کادرلاری باراسیندا تؤهمتچیلیکلی یانامالارینگ نأحیلی بولاندیغینا گؤز یتیرسه بولار.
شئیله هم بولسا تـﯚرکمن حالقی نینگ اول گؤرنـﯚکلی اوغوللاری نینگ گچن دورموش یولونی، اؤز حالقی نینگ بأهبیدینی، گلجگی اوغروندا گؤرشینی دولی گؤرکزیأن تاریخی-بیوگرافیک چپر اثرلرینگ دؤردیلمگی گرک. بو تایدان انتک تـﯚرکمنیستانینگ ایلکینجی پرزیدنتی آیتاکوف حاقیندا یک-تـﯚک ماقالا بولایماسا، بللی-باشلی ایش یازیلمادی.
تورکمنیستانینگ پره زیدنتی آیتاکوف بوتین سایوزینگ پره زیدنتی میخایئل کالنینی آشغاباتدا قبول ادیأر.
یازیجی ییلغای دوردیفینگ "حازار تولقونلاری" سؤزباشی بیلن ساویت ادبیاتی ژورنالی نینگ ۱۹۷۲-نجی ییلینگ ۱۲-نجی سانیندا چیقان "ندیربای آیتاکوف" رومانیندان، ندیربایینگ مانگغیشلاق تـﯚرکمنلری نینگ آراسیندا بالیقچی ماشغالاسیندا اؤنـﯚپ-اؤسن، شول یرلی مکدپده اوقایشی، بالیقچیلیق ادیشی و عمومان تـﯚرکمنلرینگ دورموشلاری باراسیندا ماغلومات آلسا بولیار. اینه، شول روماندا ماشریق آغانینگ ندیربایا یـﯚزلِنیپ آیدان شو دانا سؤزلری یاتدا غالیار
:
"سن عاقیللی، ساویق غانلی. سن اوزاغا گیدرسینگ اوغلوم! یؤنه بیر زادی اونوتما، اؤلمأنکأم ایدایین، آخمیرلی بومایین. فلک دیین زادینگ یکجه گؤزی باردیر، اولام سـﯚیر دپـِسینده بولار. اول بنده سینی یوقاری گؤترر، شوندا بنده سی آیاغی نینگ آستینا سرادمأن،فلگینگ شول یکه گؤزﯚنه باقایسا باغتی نینگ یاتدیغیدیر. فلک اونی یره چالار، غارری آتانگ سونگقی وصیتینی اونوتما اوغلوم! اونسونگ من ایندی غاررادیم، سن یاش اوغلوم! حالقینگ اقبالینی سانگا تابشیرارلار، اؤز حالقینگ اقبالی حاقیندا اویلان دیییپ، غوجا چیرپینیپ یاتان دنگیزه سراتدی..."
ندیربای آیتاکوف ینگ تورکمنیستان جمهورییتی نینگ بیر ییللیغینا باغیشلاپ یازان کتابی
تـﯚرکمنیستانینگ ایلکینجی پرزیدنتی نینگ آدی پایتاغت آشغابادینگ اولی کؤچه لری نینگ بیرینه داقیلیپ اونونگ آدی ابدیلشدیریلدی. اونگا یادیگأرلیک هیکل اوتوردیلمادی. یؤنه آیتاکوفام ادیل اگیندشی آتابایف یالی ایکینجی رپرسسییا دوچار بولوپ، آدی نینگ توتولماغینا، آت-آبرایی نینگ، مرتبه سی نینگ بلنده گؤتریلمگینه دیکتاتور نیازوف غاداغانچیلیق گیریزدی. بو هنیزم دوام ادیأر. مونگا غارامازدان بو بییک مرتبه لی انسان حالقیمیزینگ یـﯚرگینده ابدی یاشایار و یاشارام. آیتاکوفینگ ذلیلی و ادوارد دیین اوغوللاری مسکوادا یاشایارلار. اولار عالیم آداملار بولوپ یتیشدیلر.
آقمیرات گـﯚرگنلی
**************
تـﯚرکمنیستانینگ مرکزی اجرائیه کمیته تی نینگ/ پره زیدنتی ندیربای آیتاکوف "قیزیل ازبگیستان" غازیتینه برن اینترویوسیندا (۱۹۲۷-نجی ییلینگ۲۷-نجی فورال، ۴۷-نجی سانی) تـﯚرکمنیستاندا یوقاری وظیپه لرده ایشله یأنلرینگ ۷۰%-نینگ تـﯚرکمنلردیگینی، یورتدا رسمی دیلینگ تـﯚرکمنچه دیگینی مألیم ادیپدیر.
ینی تـﯚرکـﯚستان ژورنالی نینگ ۷- نجی سانی
No comments:
Post a Comment