تأثیر قرارداد ۱۹۰۷ بر سرنوشت ملت تورکمن
در روز ۳۱ آگوست ۱۹۰۷ برابر با ۸ شهریور ۱۲۸۶ در شهر سن پترزبورگ پایتخت روسیه قراردادی میان کشورهای روسیه و بریتانیا به امضا رسید. مفاد این قرارداد شامل سه بخش بود: یك بخش مربوط به ایران و دو بخش دیگر مربوط به افغانستان و تبت. طبق این قرارداد افغانستان و تبت تحت نفوذ انگلستان قرار گرفت و ایران به دو منطقه نفوذ شمالی و جنوبی و یك منطق حائل و بی طرف مركزی تقسیم شد. منطقه نفوذ روسیه در خطی از قصر شیرین آغاز می‌شد و از اصفهان و یزد و خواف می‌گذشت. به مرز روسیه و افغانستان منتهی می‌شد؛ و منطقه تحت نفوذ انگلیس نیز خطی بود كه از ناحیه گزیك در مرز افغانستان آغاز می‌شد و با گذر از بیرجند و كرمان به بندرعباس ختم می‌گشت. بر اساس این قرارداد هر دو كشور متعهد می‌شدند كه در مناطق تحت نفوذ یكدیگر برای خود و اتباعشان هرگونه امتیازی را طلب و تحمیل نكنند و به مخالفت با امتیازات مورد درخواست دولتین در مناطق نفوذ خود در نیایند. درباره منطقه بی‌طرف نیز متعهد شدند كه بدون موافقت قبلی با یكدیگر با امتیازاتی كه به هر یك از دول و اتباعشان واگذار می‌شود مخالفت نكنند. درعین حال عایدات گمركی، شیلات، پست و تلگراف در مناطق یادشده گرو و محل پرداخت اقساط وامهای ایران بود.
بر طبق این قرارداد سرزمین تورکمن تحت سیادت روسها قرار گرفت. روسها در اولین اقدام خویش علیه منافع ملت تورکمن به سرکوبی جنبش تازه بپاخاسته مشروطه پرداخته بسیاری از رهبران انقلابی آن وقت تورکمن از آنجمله رجب آخون، ادریس آخون و عثمان آخون را دستگیر کرده به آنها زهر چشم نشان میدهند. روسها با استفاده از پایگاه دریایی "آشوراده" همگام به کنترل نظامی منطقه، راه تجارت دریایی تورکمنهای کومیش تپه را با انزلی و آستراخان (آژدرخان) بدست خویش گرفته به بازرگانان تورکمن گمرگ سنگینی را تحمیل می کنند. همزمان با آن کنسول روس در استرآباد با همکاری حاکم ضد تورکمن این منطقه در سرکوبی تورکمنهایی که از فرامین آنها سرپیچی میکردند دائما به صحرای تورکمن قشونکشی میکردند. دست روسها عملا باز گذاشته بود تا هر کاری که دلشان میخواست انجام بدهند. با این آزادی عمل آنها در سالهای بعد گروه زیادی از روسها را از نقاط مختلف روسیه به صحرای تورکمن کوچ داده زمینهای حاصلخیز تورکمنها را به آنها دادند. نارضایتی گسترده تورکمنها علیه این اشغالگران و جنگ و گریز با این باسماچی ها سبب شد تا بالاخره در سال ۱۹۱۶ فرماندار نظامی تورکیستان که مقر آن در داشکنت (پایتخت ازبکستان) افسری جنایتکار موسوم به مادریتوف را بر سر مردم اترک- گرگان بفرستد. شرح جنایات و قتل عام مادریتوف خود مقاله مفصلی می طلبد.
قراردار ۱۹۰۷ با پیروزی انقلاب اکتبر و بسال ۱۹۱۹ بفرمان لنین لغو گردید و تمامی اختیاراتی را که به عوامل روسته تزاری داده شده بود ملغی گردید ولی بلشویکها از لغو قرارداد تحمیلی تعیین مرز و تقسیم سرزمین تورکمن که در نهم دسامبر ۱۸۸۱ توسط روسیه و انگلستان به ملت تورکمن تحمیل شده بود را همچنان به قوت خویش نگه داشتند.
نکته مهمی که باید بدان اشاره کرد این استکه قرارداد ۱۹۰۷ باعث کندی تحولات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی تورکمنها شده، مانع رشد آنها در این عرصه گردید.
آ.گورگنلی
No comments:
Post a Comment