تاریخچه رادیو گرگان

آقمیرات گـۆرگنلی

گـۆرگـن رادیو ایستگاسی نینگ دۆینی و بو گـۆنی

گـۆرگن رادیو ایستگاسی ایلکینجی گرک ۱۳۳۷/۱۹۵۸ - نجی یئلینگ

مرداد آیی نینگ ۲۸- ینه تـۆرکمن دیلینده گپله شیک بریپ باشلادی. بو یئل شول سـِنأ ۵۲ ییل دولیار.

مرحوم حالیپا باغشیلار: ساغدان غازاق پانگ- ناظارلی محجوبی

تـۆرکمنلرینگ یاشایان أهلی دؤولتلرینده بولوشی یالی ایرانداقی تـۆرکمنلرینگ-ده انه دیلینده گپلِشیک بِریأن گـۆرگن شأهرینده بیر رادیو ایستگاسی بار. شولار یالی رادیو گپلشیکلر اؤزبگیستاندا، عراقدا، آوغانیستاندا-دا بار. تـۆرکمنصأحرالی تـۆرکمنلرینگ گـۆرگن رادیو ایستگاسینینگ یولا غویولماغی نینگ سبأبی و اونونگ ماقصاتلاری حاقیندا دوروپ گچمگی ماقول گؤردۆک.

۱۹۵۶-نجی ییلدا حأضیرکی گـۆرگن شأهرینده ۱۰کیلووات گـۆیجه ایه بولان رادیو ایستگاسی یولا غویولدی. اوندان اؤنگ شأهر پادگانیندا یرلشدیریلن "رادیو بی سیم" آرقالی شأهـر و اونونگ تؤورِگینه حاربی یا- دا بئیله کی ماضمونلی ماغلوماتلاری اشیتدیریلیأردی. مرحوم حالیپا باغشیمیز ناظارلی محجوبی اؤز یاتلاماسیندا (سرادینگ مجله یاپراق- موسیقی- چاپ ایران) ایلکینجی گزک شو بی سیم آرقالی آیدیمینی ایله اشیتدیرندیگینی آغزاپدی.

رادیونینگ بایری ایشگأرلرینده لطیف گلی نینگ آیتماغینا گؤرأ، "گـۆرگن رادیوسی" نینگ ایلکینجی یِرلشن جایی شأهرینگ شول واغتقی "پُست و اطلاعات" بیناسی بولوپ، اونگا "اداره اطلاعات و رادیو" دییلیپدیر. ایکی ییل سونگرا ۱۹۵۸-نجی ییلینگ آگوست آییندا بو ایستگاهدان ایلکینجی گزک تـۆرکمن دیلینده گپلشیک بِریلیپ باشلانیار. بو ایشدن ماقصات پارس دیلینی بیلمـِیأن تـۆرکمنلرینگ آراسیندا پادشانی ماحاباتلاندیرماقدان و تـۆرکمنلرینگ آشغابات رادیوسینینگ گپلشیکلرینی دینگلِمکلرینه بؤوِت دؤرِتمِکدن عبارات بولوپدیر. ایکینجی طاراپدان حالقارا صاحناسیندا ایراندا یاشایان ملی آزچیلیقلارینگ ملی و مدنی حاق-حقوقلاری نینگ حورماتلایانلیغینی گؤرگزمک بولوپدیر. بو بارادا بجنورد شأهری نینگ شول واغتقی فرمانداری صدقیانی ۱۹۵۳-نجی ییلینگ ۲-نجی اییون (ژوئن) اییندا ۲/۱۳۷ نومرلی خراسان ولایاتی نینگ حأکیمینه/ استاندارینا یازان راپورتیندا شئیله ماصلاحات بریپدیر:

منبع: سازمان اسناد مرکزی ایران

محرمانه و مستقیم ،خطاب به استاندار استان نهم کشور:

با احترام، این اداره نظرات خود را پیرو نامه شماره ۶۴ م-/ ۸/ ۳ / ۳۲ در باره وضعیت ساکنین ایلات این منطقه را باز چنین بعرض میرساند : اکثر ترکمنهای ساکن حوالی مرز صاحب رادیو هستند، آنها چون فارسی نمی فهمند ، به برنامه ها و تبلیغات مضر رادیوهای خارجی گوش میدهند. به اعتقاد من، برای بیداری احساس ایران پرستی ترکمنها اگر در رادیوهای مشهد و یا تهران بتوان برنامه هایی بزبان ترکمنی پخش نمود بسیار مفید خواهد بود. در این مورد تقاضا دارم که سریعا تصامیمی گرفته شده و اجرا گردند.

فرماندار شهر بجنورد- صدقیانی

یک نسخه از این گزارش به وزارت امور داخله نیز ارسال گردید.

ترجیمه سی

گیزلین هم گـؤنی

دوقوزینجی ولایاتینگ حأکیمینه

حورمات بیلن ۶۴ م-/ ۸/ ۳ / ۳۲ نومر بیلن ایبِریلن حاطیمینگ دوامیندا بو ادارا اؤز غارایشینی بو یِرده یاشایان ایلات باراسیندا یئِنه شئیله بیلدیریأر:

آراچأگینگ یاقاسیندا یاشایان تـۆرکمنلرینگ کؤپۆسینده رادیو بار. اولار پارس دیلینه دۆشۆنمِیأندیکلِری اۆچین داشاری یورتدان بِریلیأن و اولارا زیانلی پروپاگاندا ادیلیأن رادیو گِپلِشیکلِینی دینگله یأرلر. منینگ پیکریمه گؤرأ تـۆرکمنلر-ده یرانی سؤیمِک دویغوسینی اویارماق اۆچین ماشات یا-دا تأهران رادیو ایستگالاریندان اولارینگ اؤز دیللِرینده گپلشیکلر بِریلسه اؤرأن یِرلیکلی بولار. بو بارادا بارلاغ ایشلِرینگ آلنیپ باریلماغی اوغرونداقی چأرلِرینگ عامالا آشیریلماغینی حاییش ادیأرین.

حورمات بیلِن: بجنورد شأهری نینگ حأکیمی- صدقیانی

حاطینگ بیر نوسغاسی ایچِری ایشلر مینیسترلیگینه- ده ایبِریلدی.

*****************

 گـۆرگن رادیوسینینگ یولا غویولماغیندا دینگه ایچکی مسئله لر تأثیرلی بولمان، ایسِم ساویق اورشی ییللاریندا آمریکانینگ ایرانینگ دمیرغازیغیندا شول ساندا تـۆرکمن توپراغیندان پِیدالانیپ، بأسدشی بولان شورویه غارشی حرکتلری-ده سبأپ بولوپدیر. شول مرکزلرینگ بیریسی ماراوادپأنینگ غارشیسینداقی یِکه چنارینگ غولاییندا دؤرِدیلِن رادار مرکزدی. بو بارادا ایرانینگ شول واغتقی گیزلین غوللوغی نینگ یولباشچیسی حسیـن فردوست اؤز "یاتلامالاریندا" شئیله ماغلومات بِریأر:

"آمریکالی لارینگ بو رادار سیستمینی حاچان دؤردندیکلری باراسیندا بیزینگ گیزلین غوللوغیمیز ساواک-دا ماغلومات یوق، یؤنه ۱۹۶۰-نجی ییللاردا من بو ادارادا ایشه باشلامدا اییأم آمریکالی لارینگ تـۆرکمنصأحرادا ایش آلیپ باراندیقلارینی بیلیپ غالدیم. ساواک اداراسی نینگ ۴-نجی بؤلۆمی نینگ باشلیغی جناپ کنگرلو-نینگ بِرن ماغلوماتلارینا گؤرأ بو رادار ۵۰۰۰ کیلومترلیکدن سسلری اشیدیپ بیلیأن گـۆیجه ایه بولوپ، بـۆتین تـۆرکمنیستانی اؤز ایچینه آلیپ بیلیپدیر."

گـۆرگن رادیوسینینگ یولا غویولشی و اونونگ ماقصاتلاری باراسیندا تـۆرکمنیستانینگ عیلیملار آکادمییاسی نینگ "شاجا باتیروف" آدینداقی تاریخ اینیستیتوتی نینگ گـۆندوغاری اؤورِنیش بؤلۆمینینگ عالیمی سردار آتایِف ۱۹۹۰-نجی ییلدا چاپ اتدیرن "گـۆرگن رادیو ایستانسیاسی و اونونگ ایدئولوگییاسی" آتلی کیتاپچاسیندا شئیله دیییأر:

ایکینجی جهان اورشوندان سونگقی ییللاردا آمریکانلی لارینگ ایرانا ادیأن تأثیری یِئنه-ده گـۆیچلِنیأردی. ۱۹۵۰-نجی ییللارینگ آخیرلاریندا ایرانینگ پاتیشاسی مأمدرضا شاه سوسیالیزم ایدیاسینینگ ایرانا آرالاشماغیندان حواطیر ادیپ، تـۆرکمنلرینگ یاشایان توپراقلاریندا اولارینگ دیلینده رادیو گپلشیکلری یولا غویماق حاقیندا قارار چیقاریار. ایستانسیانینگ غورولشینا ۱۹۵۶-نجی ییللاریندا باشلانیار و اونگا آمریکالی اینجینیِرلری کؤمک بِریأر."

۱۹۶۵-نجی ییلدان باشلاپ محمدرضا شاه و اونونگ "آق انقلابی" نینگ حاص ماحاباتلاندیریلیان ییللاریندا گـۆرگن رادیوسی نینگ تأزه بیناسی گـۆرگن شأهری نینگ شول واغتقی "شالیکوبی" کؤچِسینده ایکی غات جایا گؤچرۆلیأر.

پهلوی رژیمی نینگ أهلی پروپاگاندا حرکتلرینه غارامازدان گـۆرگن رادیوسینینگ تـۆرکمن بؤلۆمی نینگ ایشگأرلری لطیف گلی، خانیم هُما لـُر، مرحوم آنناغوربان قلیچ تقانی، چارشِمغولی مهِرجو، حاجی محمد قلیچی، هوشنگ گل محمدی، خانیم آننابی بی گلی، موسی جۆرجانی وِ خدیری داغی تـۆرکمنلرینگ مدنی آنگ-دۆشۆنجه لرینی اؤسدۆرمکده غایرات بارینی ادیپ گلدیلر.

ساغدان: لطیف گلی- هوشنگ گل محمدی- موسی جرجانی- مرحوم آنناقربان قلیچ تقانی

گـۆرگن رادیوسی هرگـۆن ایرانینگ ملی گیمنی و مرحوم نوربردی جۆرجأنی نینگ غوشان غوشغوسی بیلن آچیلیاردی. اوندا ایران و پاتیشاه ماحاباتلاندیریلیاردی:

"دونیأ سانگا غووانیار، آدینگ اولی ایرانیم

باتیرلارینگ غـوُرایار، هر طاراپدان ایرانیم

یاشا واطانیم ایران، یاشا همیشه لیک سن

دوشمانا دوشمان واطان، دوُستونگا حایرلی سن

یاشا یاشا شاهیمیز! یاشاسین بیزینگ ایران.

آچیلدی ایقبالیمیز، گچدی اوُل غارا دؤوران

تاییار ایران ملتی، برسه شاهیمیز پرمان!

تأزه دؤورانا غارشی، بیز گیده ریس غوللاشیبان."

ساغدان: مرحوم شاهیر آهونیر- مرحوم نازدوردی نوشین- شاهیر ستار سوقی-

مرحوم نوربردی جرجانی و ادبیاتچی ماشاتقلی قزیل

گـۆرگن رادیوسیندا حکومتینگ سیاساتینی پروپاگاندا اتمگینگ یانی بیلِن تـۆرکمنصأحرانینگ حابارلاری، دایخاانلار و مالدارلار، مرحوم نازدوردی نوشین و نوربِردی جۆرجأنی نینگ تاغاللالاری بیلن آننا گـۆنلری ماشاتقلی قزیل، مرحوم محمد بِرازِنده قجوق و ستار سوقی یالی شاهیرلارینگ غاتناشماغیندا "غوشغولار" گپلشیگی، چاغالار حاقیندا یؤریته گپلشیکلر بِریلیأردی باغشیلاریمیز بولسا رادیودا آیدیان آیدیملاری بیلن ایلی- گونی غالقیندیریاردیلار

 

تورکمن باغشیلاری و صونغات ایشگأرلری

مرحوم آنناقربان قلیچ طاغانی نینگ برن گۆررۆنگینه گؤرأ رادیونینگ گـۆرگن شأهریندن تـۆرکمنلرینگ کؤپلۆک بولوپ اوتوریان کـۆممِت غاوزا گچیریلمِگی اوغروندا کؤپ آلادا ادیلسه-ده اول باشا بارماندیر.

پهلوی رژیمی آغداریلندان سونگرا گـۆرگن رادیوسی نینگ تـۆرکمن بؤلۆمی نینگ مدیری ادیلیپ، ابراهیم حسن بِیکی دیین بیریسی بِللِندی. شول دؤوۆرده تـۆرکمنصأحرادا خودمختاری اوغرونداقی گؤرشلِر مؤوچ آلیاردی. حکومت بیلِن تـۆرکمنلرینگ سیاسی یولباشچیلاری نینگ آراسی آچیلیپ اوغرایار. تـۆرکمنلرینگ گؤرِشی حاقیندا گـۆرگن رادیوسیندان اونچاقلی ماغلومات بریلمأن، دورا-بارادا تأزه رژیمینگ پروپاگانداسی بریلیپ اوغرایار. ۱۹۸۰-نجی ییلینگ آخیرلاریندا بولسا تـۆرکمنصأحرالی سیاسی لیدرلرینگ آتیلیپ اؤلدۆریلمِگی و صأحرادا حکم سۆرن تررور آتموسفرا ضرارلی گـۆرگن رادیوسیندا حاتتا تـۆرکمنلرینگ حرکتلرینی یازغاریان گپلشیکلر- ده بِریلیپ باشلاندی.

ساغدان: حلیم بردی عادل- ابراهیم حسن بیکی

۱۹۸۳-نجی ییللاریندا گـۆرگن رادیوسینینگ تـۆرکمن قوللوغی نینگ باشلیغینا اسلامی حکومتته وفادارلیغینی دولی ثبوت ادن حالیمبِردی عادل دییِن تـۆرکمن گتیریلدی. اول شول بیر واغتینگ اؤزۆنده سنـَی مسلمانلار بویونچا باش وزیرینگ (نخست وزیرینگ) گِنگِشچیسیدی. اونونگ دؤورۆنده اورتا اوقوونی تماملان بیرنأچه تـۆرکمن ییگیدی ایشه آلیندی، اولارینگ کؤپۆسی ملتچیلیک ادیأنلیکده عایپلانیپ ایشدن قاویلدی یا-دا یاغدایا چیدامان اؤزلِری ایشلرینی تاشلامالی بولدولار.

اسلامی حکومت شول ییللاردان باشلاپ آننا گـۆنلرینده یاریم ساغاتلاپ تـۆرکمن دیلینده تلویزیون گپلشیکلرینی-ده یولا غویدی. ایران رادیو و تلویزیون مرکزینده اسلامی انقلابی غونگشی دؤولتلره یایماق ماقصادی بیلِن "سرحتدن داشاری" (برون مرزی) دیین بؤلۆمی- ده آچیلدی. اوندا آراچأکده یاشایان اوزالقی شوروی جمهورییِتلرینگ حالقلاری نینگ دیللِرینده رادیودان گپلشیکلر بِریلیپ باشلاندی. شول اساسدا ارمِنی، آذری دیللِرینده گپلشیکلر شول دییلرده بریلسه، گنگ طاراپی، تـۆرکمنلِره گزک گلنده روس دیلینده گپلشیکلر تاییارلانیپ، گـۆرگن و ماشات شأهرلرینگ رادیو مرکزلریندن تـۆرکمنیستانا نییِتلنن گپلشیکلر بِریلیأردی.

حأضیر ایران رادیوسی نینگ دۆرلی دیللرده بِریأن گپلشیکلرینی اینترنت آرقالی دینگلأپ بولیار. اوندا بلوچ، کۆرت یالی دیللردأکی گپلشیکلری داشاری یورتلاردان هم دینگلأپ بولیار، یؤنه تـۆرکمن دیلیندأکی گپلشیکلرینگ هنیز اینترنتـدن بریلیپ بریلمـیأندگینی بیلمزوق. گـۆرگن رادیوسی نینگ تـۆرکمنصأحرادان بِریأن حابارلاری تـۆرکمنچه دأل-¬ده، پارس دیلینده یا-دا ادیل پارسچا حابارلارینگ ترجیمه سیدیگی- ده آیدیلیار. بولسا تـۆرکمن دیلینه ییتی اورغی بولیاندیغینی حاتتا پارس بیلرمنلری- ده بویون آلیارلار. بو بارادا "اۆلکأمیز" دیین اینترنت سایتی نینگ برن شو حابارینا اونسونگیزی چکمک بیلن سؤزومی جمع لیأرین.

سهم 300 ثانیه ای زبان ترکمن در شبکه محلی- ۱۳۸۸/۷/۱۱

گرگان - خبرگزاری مهر: اکبر افشار یک کارشناس زبان و ادبیات فارسی گفت: سهم زبان ترکمنی که به عنوان اصیل ترین زبان و گویش بومی و محلی کشور است از برنامه های شبکه سبز گلستان تنها ۳۰۰ ثانیه معادل پنج دقیقه در شبانه روز است

وی افزود: در کشور ما نیز توجه بیش از حد به زبان رسمی کشور و نادیده گرفتن گویشها و لهجه های محلی از جمله این دلایل است که موجب می شود زبان رسمی کشور تاحدی به یک زبان خشک تبدیل شود و سرچشمه های گویشی پیرامون آن خشک شود.

افشار عنوان کرد: در سالهای گذشته متاسفانه برنامه های صدا و سیما به گونه ای بود که شاید ناآگاهانه و غیرمستقیم موجب تخریب زبانهای محلی می شد و حتی در بعضی برنامه ها این گویشها به سخره گرفته می شد.

وی خاطرنشان کرد: امروز تکلم به گویشهای محلی در استان کمرنگ شده و من از این بابت احساس نگرانی می کنم و معتقدم با این روند تا ۵۰ سال آینده اثری بسیار کمرنگ از گویشها آن هم در مناطق استان باقی خواهد ماند.

افشارگفت: همچنین باید با کودکان در کنار زبان رسمی به زبان محلی نیز صحبت شود تا گویش های محلی فراموش نشود

http://www.ulkamiz.com/modules/news/article.php?storyid=1092